เมื่อการอ่านกลายเป็นการผจญภัย สู่การพัฒนาการเรียนรู้สำหรับเด็ก

      Nakanoshima Children’s Book Forest หรือ "ป่าแห่งหนังสือเด็ก" ในโอซาก้า ประเทศญี่ปุ่น สถาปัตยกรรมที่ออกแบบมาเพื่อเชื้อเชิญให้เด็ก ๆ "หลงเข้าไปในป่า" แห่งความรู้และจินตนาการ สถานที่แห่งนี้เป็นต้นแบบที่น่าสนใจในการพัฒนาการเรียนรู้สำหรับเด็ก ด้วยปรัชญาการออกแบบที่คำนึงถึงธรรมชาติการเรียนรู้ของเด็กเป็นสำคัญ และการจัดหมวดหมู่หนังสือที่ส่งเสริมการสำรวจความสนใจได้อย่างอิสระ

สถาปัตยกรรมและปรัชญาการออกแบบที่เอื้อต่อการเรียนรู้

      Nakanoshima Children’s Book Forest ตั้งอยู่ในสวนสาธารณะริมแม่น้ำ เป็นอาคารคอนกรีตเปลือย 3 ชั้น ออกแบบโดยคุณทาดาโอะ อันโดะ (Tadao Ando) สถาปนิกชื่อดังระดับโลกชาวญี่ปุ่น โครงการนี้ถือเป็นหนึ่งในสี่แห่งที่เขาออกแบบและสร้างขึ้น โดยโอซาก้าเป็นแห่งแรก ภายในอาคารทุกผนังมีชั้นหนังสือสูงจรดเพดาน โดยจัดวางให้เห็นปกหนังสือเพื่อเชื้อเชิญให้เด็ก ๆ หยิบมาอ่าน สิ่งที่โดดเด่นคือการไม่มีจอสกรีนที่เคลื่อนไหวรบกวนสายตา แสงธรรมชาติที่ส่องเข้ามาผสมผสานกับงานไม้ภายในอาคารสร้างบรรยากาศที่สบายตาและผ่อนคลาย เอื้อต่อการเรียนรู้ของคนทุกช่วงวัย

ภาพจาก https://kodomohonnomori.osaka/

      การออกแบบทุกจุดคำนึงถึงการใช้งานของเด็กเป็นหลัก โต๊ะ เก้าอี้ หรือแม้แต่ช่องมองวิวของที่นั่งอ่านหนังสือก็ถูกออกแบบให้อยู่ในระดับสายตาของเด็ก เพื่อให้มองเห็นได้อย่างสบาย มีมุมให้นั่งอ่านกระจายอยู่หลายจุด ทั้งมุมที่มองเห็นสวนสาธารณะและฝั่งแม่น้ำ บันไดระแนงเหล็กที่มีดีไซน์เป็นเอกลักษณ์ และยังสามารถนั่งอ่านหนังสือบริเวณขั้นบันได และทำกิจกรรมได้อีกด้วย นอกจากนี้ที่นี่ยังมีเจ้าหน้าที่คอยดูแลประจำอยู่ในทุกโซนเพื่อให้คำแนะนำและช่วยเหลือ จุดประสงค์หลักคือการเปิดโอกาสให้เด็ก ๆ ได้สำรวจเรื่องราวตามที่ตัวเองสนใจได้อย่างอิสระ และพัฒนาอุปนิสัยรักการอ่านได้อย่างเป็นธรรมชาติ

การจัดระเบียบความรู้เพื่อการสำรวจที่ไร้ขีดจำกัด ผ่านการออกแบบ 12 ธีม

      Nakanoshima Children’s Book Forest ได้จัดหมวดหมู่หนังสือออกเป็น 12 ธีม หรือ 12 หมวดหมู่ เพื่อให้เด็ก ๆ สามารถเลือกสำรวจได้ตามความสนใจและตามหลักการที่ต้องการพัฒนาความคิดสร้างสรรค์และปลูกนิสัยรักการอ่าน หมวดหมู่เหล่านี้ไม่เพียงแต่แบ่งประเภทหนังสือ แต่ยังเป็นแนวทางในการสำรวจโลกกว้างและทำความเข้าใจตัวเองและผู้อื่น:

• 1. Let’s Play with Nature (ธรรมชาติกับชีวิตประจำวัน): รวบรวมหนังสือเกี่ยวกับสิ่งแวดล้อมรอบตัว เช่น ดอกไม้และพืชพรรณ แม่น้ำ ภูเขา ท้องฟ้าและดวงดาว สภาพแวดล้อมทางธรรมชาติ และความสัมพันธ์ระหว่างธรรมชาติกับมนุษย์.
• 2. Move Your Body (ร่างกายและการเคลื่อนไหว): เน้นหนังสือเกี่ยวกับร่างกายมนุษย์และกีฬาหลากหลายประเภท เช่น ฟุตบอล เบสบอล การเต้นรำ หรือกิจกรรมทางกายอื่น ๆ.
• 3. For Animal Lovers (สัตว์เลี้ยงและสิ่งมีชีวิต): ประกอบด้วยหนังสือเกี่ยวกับสัตว์หลากหลายชนิด ตั้งแต่สุนัข แมว นก ปลา แมลง ไปจนถึงไดโนเสาร์ และสิ่งมีชีวิตในจินตนาการ.
• 4. Your everyday (ชีวิตประจำวัน): หนังสือที่สะท้อนชีวิตประจำวันของเด็ก ๆ ทั้งเรื่องครอบครัว เพื่อน และโรงเรียน.
• 5. Eat (อาหาร): ครอบคลุมทั้งหนังสือสูตรอาหาร มารยาทในการกิน หนังสือภาพเกี่ยวกับอาหาร การศึกษาด้านโภชนาการ รวมถึงเรื่องราวเกี่ยวกับเครื่องครัวและตลาด.
• 6. Osaka → Japan → World (สำรวจโลก): ธีมที่ชวนเด็ก ๆ สำรวจโลก เริ่มจากสถานที่ใกล้ตัวในโอซาก้า ขยายไปสู่ประเทศญี่ปุ่น และวัฒนธรรมที่หลากหลายทั่วโลก รวมถึงหนังสือท่องเที่ยวและสถานที่สำคัญทางประวัติศาสตร์.
• 7. Beautiful Things (ความงาม): รวบรวมหนังสือภาพวาดและประติมากรรมในแวดวงศิลปะ บทกวี แฟชั่น เครื่องประดับ เรขาคณิต และความงามหลากหลายรูปแบบที่มีอยู่ในโลก.
• 8. Stories and Words (นิทานและคำ): ธีมนี้รวมหนังสือที่เน้นเรื่องราวและคำ ได้แก่ นิทานมหากาพย์ วรรณกรรมคลาสสิก นิยายแฟนตาซี บทกวีญี่ปุ่น และหนังสือที่ช่วยเพิ่มทักษะด้านภาษา เช่น พจนานุกรมสำหรับการอ่าน.
• 9. Can You Imagine the Future? (อนาคต): หนังสือที่ช่วยกระตุ้นจินตนาการของเด็ก ๆ ให้เห็นภาพสังคมในอนาคต โดยเริ่มจากเรื่องยานพาหนะ และพาสำรวจอนาคตของโลก เทคโนโลยี อุตสาหกรรม และเทคโนโลยีอวกาศ รวมถึงนิยายวิทยาศาสตร์ นอกจากนี้ยังมีการย้อนกลับไปเรียนรู้อดีตเกี่ยวกับสงครามและเหตุการณ์สำคัญในประวัติศาสตร์ เพื่อให้เด็กเข้าใจบริบทของอนาคตจากอดีต.
• 10. Thinking About Your Future (คิดถึงอนาคต): หนังสือที่ส่งเสริมให้เด็กแต่ละคนคิดเกี่ยวกับความต้องการที่จะเป็นผู้ใหญ่ในแบบที่อยากเป็น ความแตกต่างระหว่างเด็กและผู้ใหญ่ เรื่องงานและเงิน วิธีที่จะบรรลุความฝัน และวิธีคิดถึงอนาคตที่สดใส.
• 11. To live/To die (ชีวิตและความตาย): เป็นหนังสือที่ช่วยให้เด็กตระหนักถึง "ความตาย" ซึ่งเป็นสิ่งที่อยู่ห่างไกลจากความคิดของเด็กมากที่สุด หัวข้อนี้จะนำพาให้เด็ก ๆ รับรู้เกี่ยวกับชีวิตของตนเอง ผ่านหนังสือภาพ นิทาน และนิทานพื้นบ้านที่มีเรื่องราวของชีวิตและการจากไป.
• 12. Being with Children (การเลี้ยงดูเด็ก): ธีมนี้รวบรวมหนังสือสำหรับผู้ใหญ่ที่ต้องใกล้ชิดกับลูก ๆ ไม่ว่าจะเป็นหนังสือเกี่ยวกับการคลอดบุตร การเลี้ยงดูบุตร (จัดไว้แถวห้องให้นมบุตร) การศึกษา และหนังสืออื่น ๆ ที่จะช่วยให้ผู้ใหญ่คิดเกี่ยวกับพฤติกรรมของพ่อแม่ ขอบเขตของลูก และจินตนาการถึงโครงสร้างครอบครัวที่หลากหลาย รวมถึงคำแนะนำในการใกล้ชิดกับลูก ๆ.

ข้อเสนอแนะเพื่อการศึกษาไทยและการพัฒนาเด็ก

      แนวคิดจาก Nakanoshima Children’s Book Forest ที่จัดหมวดหมู่หนังสือเป็น 12 ธีมนี้ ถือเป็นแนวคิดที่สามารถนำไปตั้งเป็นหน่วยการเรียนรู้ให้เด็กปฐมวัยได้ตลอดปีการศึกษาเลยทีเดียว เพราะเป็นการเรียนรู้ที่ครอบคลุม "Me and Others" ซึ่งช่วยให้เด็กเติบโตอย่างมีคุณค่าทั้งต่อตนเอง ผู้อื่น ธรรมชาติ และสิ่งแวดล้อม รอบตัวเด็ก

      เมื่อพิจารณาระบบการศึกษาไทยในปัจจุบันจะพบว่าบางแห่งยังคงมีการเน้นการเรียนรู้แบบท่องจำและมีขอบเขตวิชาที่จำกัดในระดับปฐมวัย การนำแนวคิด 12 ธีมนี้มาประยุกต์ใช้หรือบูรณาการเข้าไปเป็นหน่วยการเรียนรู้จะช่วยเติมเต็มและส่งเสริมการพัฒนาเด็กไทยได้อย่างรอบด้าน ดังนี้:

• บูรณาการ 12 ธีมสู่หลักสูตรปฐมวัย: กระทรวงศึกษาธิการหรือหน่วยงานที่เกี่ยวข้องควรพิจารณาบูรณาการแนวคิด 12 ธีมนี้เข้ากับหลักสูตรการศึกษาปฐมวัยของไทย โดยไม่จำกัดอยู่เพียงแค่การเร่งเรียน เขียนอ่าน แต่ขยายไปสู่กิจกรรมการเรียนรู้แบบองค์รวม เช่น กิจกรรมกลางแจ้ง (ธรรมชาติ), กิจกรรมทางกาย (ร่างกาย), การสำรวจวัฒนธรรม (สำรวจโลก), การพูดคุยเรื่องคุณค่าชีวิต (ชีวิตและการจากไป) เป็นต้น
• ส่งเสริมการเรียนรู้ที่ขับเคลื่อนด้วยความสนใจ: สนับสนุนให้โรงเรียนและผู้ปกครองเปิดโอกาสให้เด็ก ๆ ได้สำรวจความสนใจของตนเองอย่างอิสระ ไม่จำกัดอยู่แค่ในห้องเรียนหรือตำรา แต่ให้ความสำคัญกับการเรียนรู้ผ่านประสบการณ์จริงและการสำรวจด้วยตนเอง.
• พัฒนาสภาพแวดล้อมที่เอื้อต่อการอ่านและการเรียนรู้: ส่งเสริมการออกแบบพื้นที่ในโรงเรียนหรือศูนย์พัฒนาเด็กเล็กให้เป็นมิตรกับเด็ก คล้ายกับ Nakanoshima Children’s Book Forest ที่เน้นแสงธรรมชาติ วัสดุจากธรรมชาติ ชั้นหนังสือที่เข้าถึงง่าย และไม่มีสิ่งรบกวนทางสายตาจากสื่อดิจิทัล.
• สร้างความตระหนักรู้แก่ผู้ปกครองและผู้ดูแลเด็ก: ธีมที่ 12 "Being with Children" แสดงให้เห็นถึงความสำคัญของหนังสือสำหรับผู้ใหญ่เกี่ยวกับการเลี้ยงดูบุตร การให้คำแนะนำ และการสร้างความเข้าใจในพฤติกรรมของเด็ก ภาครัฐควรส่งเสริมการเข้าถึงองค์ความรู้เหล่านี้แก่ผู้ปกครอง เพื่อให้สามารถสร้างสภาพแวดล้อมที่เหมาะสมและเป็นกำลังใจในการเรียนรู้ของเด็ก ๆ ที่บ้าน.
• สนับสนุนการสร้าง "ห้องสมุดเด็ก" ที่มีแนวคิดแบบ Nakanoshima: อาจพิจารณาโมเดล "ป่าแห่งหนังสือเด็ก" นี้ไปใช้ในการพัฒนาห้องสมุดสาธารณะสำหรับเด็ก หรือพื้นที่การเรียนรู้ในชุมชน โดยเน้นการออกแบบที่เชิญชวน การจัดหมวดหมู่หนังสือที่ชวนให้เด็กๆ ได้ค้นคว้าตามความสนใจอย่างเข้าถึงได้ง่าย และการจัดกิจกรรมที่ส่งเสริมการเรียนรู้ตามธีมต่าง ๆ.

ข้อมูลจาก https://kodomohonnomori.osaka/